In The Crystal Goblet zet Beatrice Warde uiteen wat heldere typografie en drukkunst inhoudt. Het opstel ontleent zijn naam aan het voorbeeld van een wijnglas. Twee kenmerken zijn voor wijnglazen karakteristiek: (i) ze hebben een kelk op een relatief hoge steel, en (ii) ze zijn over het algemeen saai. Warde betoogt dat juist hierdoor het een goed ontworpen wijnglas is. Het glas trekt de aandacht niet naar zichzelf maar laat de fonkelende wijn schitteren in de eenvoudige glazen kelk. Doordat men het glas bij de steel vasthoudt wordt de kelk niet door vingerafdrukken besmeurd, en het zicht op het edele vocht niet vertroebeld. Tot zover de toepassingen van de oenologie op de typografie: goede typografie is saai, en vestigt niet de aandacht op zichzelf, maar op de inhoud van de tekst.
Door de tijd heen hebben vele typografen nadruk gelegd op het belang van witruimte. Witruimte stelt de typograaf in staat om informatie te organiseren in alineas, tabellen en kolommen. Basaal gezegd is goede typografie het treffen van een juiste balans tussen het wel en niet aanbrengen van inkt op het papier. Edward Tufte laat in verschillende van zijn werken stapsgewijs zien hoe tabellen en grafieken substantieel verbeterd kunnen worden door inkt weg te laten. Veel boeken hebben een grotere ondermarge dan bovenmarge, omdat men meestal onderaan het boek vasthoudt. Functionele witruimte. Een ander bekend voorbeeld van effectieve witruimte is de homepage van Google: een helder logo en een zoekveld. Voor de bezoeker is meteen duidelijk wat de bedoeling is.
Goethe schreef: “In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister, und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben.” (In de beperking toont zich de meester, en alleen de wet kan ons vrijheid geven.) Binnen de typografie zijn het de beperkingen van Warde en Tufte die de vrijheden van elegante typografie in het vooruitzicht stellen. Tegelijkertijd zei Picasso: “Leer de regels als een meester, om ze te kunnen overtreden als een kunstenaar.” Zo gezegd, zo gedaan. En in dezelfde geest is er een Oosterse wijsheid die zegt: “Leer de regels uitstekend beheersen, om ze vervolgens effectief te kunnen overtreden.”
Een prachtig voorbeeld hiervan is een verhaal in Alice in Wonderland over een muizenstaart, dat typografisch heen en weer slingert over de bladspiegel, in de vorm van een: muizenstaart. Alle standaardregels van de typografie worden genegeerd, en toch is dit een creatief en effectief gebruik van witruimte! Met name poëzie leent zich goed voor dit spelen met de regels. Een prachtige illustratie hiervan vonden we in een adventskalender voor de deur van ons appartement. Hieronder plaats ik een eigen vertaling uit het Duits naar het Nederlands. Martinus Nijhoff zou zeggen: “Lees maar, er staat niet wat er staat.”
